Czym jest stres?
Stres w ogólnym znaczeniu oznacza moment mobilizacji organizmu w celu sprostania stawianym nam wymaganiom. Wymagania te to na przykład praca, nauka, sprawdziany, ważne wydarzenia życiowe czy konflikty. Stresu doświadcza każdy z nas i tak naprawdę nie ma możliwości zniwelowania bodźców stresowych (czyli tzw. stresorów) do zera. Stres stanowi część naszego życia, tak samo jak spokój czy relaks. Każdy z nas ma również pewne sposoby, które pozwalają mu działać pomimo stresu (który czasami bywa paraliżujący). Są one nazywane metodami radzenia sobie ze stresem.
Tak samo jak osoby dorosłe, stresu doświadczają również dzieci. Jednak ze względu na to, że umiejętność regulacji własnych emocji i rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych dopiero się u nich rozwija, mogą nie wiedzieć, że to co się z nimi dzieje to właśnie stres. I tutaj pojawia się osoba dorosła (rodzic, opiekun, nauczyciel czy ktoś bliski z rodziny), która pomaga dziecku rozpoznać emocje i nazwać je, a także wypracować metody radzenia sobie. Chcemy by w przyszłości mogło z powodzeniem robić to same.
Po czym można poznać, że dziecko doświadcza stresu?
Stres średnio nasilony, trwający stosunkowo krótko, najczęściej powoduje przemijające drżenia kończyn, potliwość, bóle głowy bądź brzucha oraz napięcie emocjonalne. Dziecko w takiej sytuacji z reguły jest w stanie poradzić sobie samo. Bywa jednak, że stres zaczyna je przerastać, trwa zbyt długo i powoduje znaczne cierpienie. Pierwszym sygnałem, który mógłby wskazywać na to, że dziecko aktualnie przeżywa silny stres jest przede wszystkim zmiana zachowania. Zaczyna być niegrzeczne, płaczliwe, często drażliwe i impulsywne, być może również agresywne względem siebie i innych. Ponadto może mieć problemy ze snem, skarżyć się na brak apetytu, bóle głowy, czy żołądka. Stres u dziecka może powodować również wycofywanie się z aktywności, nawet tych ulubionych. Dziecko jest niepewne siebie i swoich możliwości, wyraża o sobie negatywne opinie.
Młodsze dzieci często doświadczają wtedy „regresji”- wracają do poprzedniej fazy rozwoju i zaczynają ssać kciuk czy pojawia się moczenie nocne. Mogą również pojawić się zaparcia, jąkanie się, czy różnego rodzaju tiki nerwowe, które jesteśmy w stanie szybko dostrzec. U starszych dzieci (zwłaszcza w wieku nastoletnim) stres może również wpływać na pogorszenie wyników w nauce, izolowanie się, bądź podejmowanie się ryzykownych działań, takich jak np. nadużywanie substancji psychoaktywnych.
W jaki sposób możemy pomóc dziecku?
Jednym z elementów nauki radzenia sobie ze stresem jest rozmowa. Często już sama w sobie może doprowadzić do redukcji stresu i odczuwanego napięcia. Dziecko uczy się mówić o własnych emocjach, czuje się wysłuchane i potrzebne. Dzięki budującemu się zaufaniu, w przyszłości napotykając trudną sytuację będzie bardziej skłonne do zwracania się do dorosłego po radę. Najważniejsze zasady takiej szczerej rozmowy to aktywne słuchanie, pełna akceptacja i brak oceniania. Młodsze dzieci mogą chętniej opowiadać o swoim życiu i trudnościach w trakcie zabawy. Spróbuj dowiedzieć się, co może być źródłem stresu. Czy to kłótnia z bliską koleżanką, czy może wymagający nauczyciel, albo zbliżający się ważny sprawdzian? Przyjrzyj się również życiu domowemu. Być może dziecko mierzy się z konfliktem między rodzicami, z rozwodem, przeprowadzką, zmianą szkoły, albo chorobą bliskiej osoby? A być może to my, osoby dorosłe stawiamy dziecku zbyt wygórowane wymagania?
Drugim ważnym elementem jest umiejętne nazywanie emocji i lokalizowanie ich źródeł. Przede wszystkim dajmy dziecku szansę na swobodne wyrażanie każdej emocji (pełne akceptacja), słuchajmy co dziecko do nas mówi i dopytujmy (aktywne słuchanie) oraz nie wyciągajmy pochopnych wniosków i nie krytykujmy (brak oceniania). Możemy powiedzieć “widzę, że jesteś zły, czy ta złość wynika z tego, że odmówiłam Ci dzisiaj bajki?”. Dajmy szansę, by dziecko samo mogło zdecydować na co tak właściwie się złości. Pytajmy o to jak się dzisiaj czuje, co miłego/trudnego je dzisiaj spotkało i jak możemy mu pomóc. Nie krytykujmy za popełnione błędy, ale pomóżmy dziecku wyciągać z nich wnioski. Chwalmy, budujmy poczucie własnej wartości i wskazujmy mocne strony. I przede wszystkim- zachowajmy spokój. Jeśli emocje dziecka budzą i nas skrajnie silne emocje warto się zastanowić z czego to wynika.
Rozwiązania
Postarajcie się wspólnie, w trakcie rozmowy, znaleźć jakieś rozwiązania dla przeżywanych aktualnie sytuacji stresowych. Jeśli dziecko nie radzi sobie z nadmiarem obowiązków, spróbujcie z czegoś zrezygnować. Jeśli mierzy się z trudnościami szkolnymi zaproponujcie pomoc w nauce, bądź zdecydujcie się na korepetycje. Możecie również zwrócić się po pomoc do specjalisty.
Przy nauce metod skutecznego radzenia sobie ze stresem, nie można nie wspomnieć o posiadaniu hobby, aktywności fizycznej, czy o spędzaniu wolnego czasu z bliskimi. Te sposoby pomagają bardzo często w redukcji nieprzyjemnego napięcia emocjonalnego i same w sobie mogą stanowić rozwiązanie dla napotykanych przez nas trudności.
Czy stres jest szkodliwy?
Na koniec warto wspomnieć o tym, że stres nie zawsze jest szkodliwy. To dzięki niemu jesteśmy w stanie szybko zmobilizować się do działania, sprawnie podejmujemy decyzje i lepiej się koncentrujemy na rozwiązywanych zadaniach. Niepokojące powinny być dla nas objawy świadczące o tym, że dzieci i my sami, nie jesteśmy w stanie stawić czoła sytuacji stresującej.
Opracowanie internetowe.